Koniec głosowania i oczekiwanie na wyniki. Jak przebiega liczenie głosów?

Jak wyjaśnia ekspertka w kwestii prawa wyborczego z Akademii Kujawsko-Pomorskiej, godzina 21.00 w dniu głosowania to moment kulminacyjny - zamykane są lokale wyborcze i wówczas tak naprawdę rozpoczyna się finalny etap tego najważniejszego w toku procesu wyborczego dnia, czyli dnia głosowania. Członkowie poszczególnych komisji wyborczych, a w istocie tych najmniejszych, obwodowych komisji, od tej chwili mają najwięcej pracy.

- PKW nie podaje szacowanych wyników sondażowych, jeśli by tak było, złamała by nadrzędną zasadę funkcjonowania organów administracji wyborczej - apolityczność i uczciwość. Wyniki podawane w niewielkich odstępach czasu, podczas konferencji prasowej PKW, to są cząstkowe wyniki wyborów. Każdorazowo członkowie PKW wskazują liczbę obwodów głosowania, z których spłynęły wyniki głosowania i oczywistym jest to, że z godziny na godzinę protokołów z komisji jest coraz więcej

– wyjaśnia dr Czakowska. Nadmienia, że fluktuacja tego procesu jest ogromna - stąd emocje wyborcze, niekiedy większe niż w dniu samego głosowania, czego przykładem są ostatnie wybory prezydenckie.

W dniu wyborów jednym z często padających pojęć jest sformułowanie „sondaże exit pool”. Co dokładnie ono oznacza?

- Podkreślić należy, iż PKW nie podaje nigdy sondażowych wyników wyborów

– zastrzega dr Marta Czakowska.

- Wyniki sondażowe w dniu głosowania to badanie exit pool, czyli sondaż prowadzony przez agencję badawczą wśród wyborców opuszczających lokal wyborczy

– dodaje ekspertka.

Po zamknięciu lokali wyborczych członkowie obwodowych komisji wyborczych przystępują do liczenia głosów wyborców.

- Zasada tajności głosowania dotyczy samego aktu głosowania, stanowi jeden z filarów demokratycznych wyborów. Liczenie głosów z kolei przeprowadzone jest, przy uwzględnieniu pewnych uwarunkowań organizacyjnych, przez członków obwodowych, które to liczby są następnie ustalane przez okręgowe komisje wyborcze, ale, co istotne, w obecności obserwatorów wyborów - społecznych i międzynarodowych oraz mężów zaufania

– tłumaczy dr Czakowska. Wyjaśnia, że wprowadzenie i ugruntowywanie instytucji obywatelskiej czy społecznej obserwacji wyborów jest jednym z czynników wpływających na realizację zasady wolnych, uczciwych i rzetelnych wyborów.

- Niespotykane na dotychczasową skalę zainteresowania instytucją obserwacji wyborów w toku toczącego się procesu wyborczego, stanowi w mojej ocenie doskonały przejaw na wzrost świadomości praw obywatelskich i jest formą zaangażowania w życie publiczne

– komentuje skalę tego zjawiska ekspertka z Akademii Kujawsko – Pomorskiej.

Proces liczenia głosów i ustalania wyników głosowania jest precyzyjnie określony przez ustawodawcę w art. 228 do 236 Kodeksu Wyborczego. W procesie tym biorą udział kolegialne organy administracji wyborczej każdego szczebla. W przypadku wyborów parlamentarnych są to obwodowe komisje wyborcze, okręgowe komisje wyborcze oraz PKW.

W jaki sposób obwodowe komisje wyborcze ustalają wyniki głosowania w obwodzie? W wyniku rachowania muszą ustalić następujące liczby:

• wyborców uprawnionych do głosowania;
• wyborców, którym wydano karty do głosowania;
• wyborców głosujących przez pełnomocnika;
• kart wyjętych z urny, w tym:
• a. kart nieważnych oraz,
• b. kart ważnych;
• głosów nieważnych, z podaniem przyczyny ich nieważności;
• głosów ważnych oddanych łącznie na wszystkie listy kandydatów;
• głosów ważnych oddanych na poszczególne listy kandydatów;
• głosów ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów z tych list

Następnie obwodowe komisje wyborcze przesyłają protokół głosowania w obwodzie do Okręgowej Komisji Wyborczej.

- W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w ustaleniu wyników głosowania, Okręgowa Komisja Wyborcza zarządza ponowne ich ustalenie przez Obwodową Komisję Wyborczą i powiadamia o tym Państwową Komisję Wyborczą

– wyjaśnia dr Marta Czakowska.

Jak dodaje ekspertka, Okręgowa Komisja Wyborcza na podstawie protokołów ustala wyniki głosowania na poszczególne listy kandydatów i sporządza w dwóch egzemplarzach protokół wyników głosowania w okręgu wyborczym.

- W ciągu 24 godzin do OKW powinny też wpłynąć wyniki głosowania z obwodów utworzonych  na polskich statkach morskich oraz za granicą. Konsekwencją ich braku jest uznanie takich głosowań przez OKW za niebyłe, co oczywiście OKW odnotowuje w protokole wraz z podaniem ewentualnej przyczyny takiego stanu rzeczy. Kolejnym krokiem jest przekazanie przez przewodniczącego okręgowej komisji wyborczej w trybie niezwłocznym danych z protokołu dotyczących liczby głosów ważnych i głosów ważnych oddanych na każdą listę kandydatów oraz liczbę głosów ważnych oddanych na poszczególnych kandydatów z każdej z tych list do Państwowej Komisji Wyborczej. Następnie organ ten na podstawie danych z protokołów wyników głosowania w okręgu wyborczym ustala wstępnie liczbę głosów ważnych oraz głosów ważnych oddanych na listy kandydatów poszczególnych komitetów wyborczych w skali kraju i listy, które spełniają warunki uprawniające do uczestniczenia w podziale puli mandatów w poszczególnych okręgach wyborczych

– wyjaśnia całą procedurę liczenia głosów dr Czakowska.

To jednak nie koniec. Państwowa Komisja Wyborcza pracuje już teraz na pełnych obrotach, a do ostatecznego ogłoszenia wyborczych wyników jeszcze daleko. Co dzieje się dalej?

- PKW po otrzymaniu protokołów wyników głosowania w okręgach wyborczych protokolarnie ustala zbiorcze wyniki głosowania na listy kandydatów w skali kraju i stwierdza, uwzględniając przepis art. 197 § 1 kodeksu wyborczego, które listy spełniają warunki uprawniające do uczestniczenia w podziale mandatów w okręgach wyborczych. Następnie zawiadamia o tym pisemnie okręgowe komisje wyborcze

– wyjaśnia ekspertka ds. prawa wyborczego.

Dodaje, że zawiadomienie to stanowi podstawę do podjęcia przez OKW podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy kandydatów z uwzględnieniem konstytucyjnej zasady proporcjonalności oraz metody d'Hondta. Mechanizm ten działa następująco:

- Liczbę głosów ważnych oddanych na każdą z tych list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez: 1; 2; 3; 4 i dalsze kolejne liczby aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między te listy w okręgu. Każdej liście przyznaje się zatem tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych

– opisuje dr Czakowska.

Ekspertka wyjaśnia, że każda z metod liczenia głosów ma swoje wady i zalety.

- W literaturze przedmiotu wskazuje się, iż metoda ta stanowi antidotum na rozdrobnienie sił politycznych w Sejmie. Z drugiej strony związana jest z nią poniekąd reguła silniejszego gracza, to znaczy mandaty, które przypadłyby komitetom, które nie przekroczyły progu wyborczego (5% lub 8% dla komitetów koalicji), przypadają temu komitetowi, który cieszył się największym poparciem

– wyjaśnia dr Czakowska. Tłumaczy także, jakie znaczenie ma na liście wyborczej numer konkretnego kandydata. Tu ekspertka wskazuje, że „pierwszy na starcie nie zawsze jest pierwszy na mecie”.

- Mandaty w ostatecznym rozrachunku przypadają tym kandydatom z listy, którzy otrzymają kolejno największe poparcie. Mechanizmy zachowań wyborców od lat bada prof. Flis z Uniwersytetu Jagiellońskiego. I od lat wskazuje, że choć pewne elementy gry wyborczej jesteśmy w stanie przewidzieć, to w rezultacie zaskoczenie zawsze może mieć miejsce. Włącznie z tym, iż ostatni - na liście - mogą być pierwszymi

– zauważa dr Czakowska.

Wiedzę na temat personaliów naszych mandatariuszy uzyskujemy po dokonaniu przez organy administracji wyborczej dalszych czynności.

- Okręgowa Komisja Wyborcza niezwłocznie podaje do publicznej wiadomości wyniki głosowania i wyniki wyborów w okręgach wyborczych, po dokonaniu przez Państwową Komisję Wyborczą sprawdzenia prawidłowości ustalenia wyników wyborów posłów w okręgach wyborczych. W przypadku stwierdzenia braku nieprawidłowości na tym etapie, Państwowa Komisja Wyborcza ogłasza w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej w formie obwieszczenia oraz podaje do publicznej wiadomości wyniki wyborów do Sejmu. Państwowa Komisja Wyborcza w formie uroczystej wręcza posłom zaświadczenia o wyborze. Rolą Państwowej Komisji Wyborczej jest także przesłanie Prezydentowi Rzeczypospolitej, Marszałkowi Sejmu oraz Sądowi Najwyższemu sprawozdania z wyborów nie później niż 14 dnia po ogłoszeniu obwieszczenia. Sprawozdanie to oraz opinie wydane w wyniku rozpoznania protestów wyborczych, stanowią podstawę do podjęcia przez Sąd Najwyższy uchwały rozstrzygającą o ważności wyborów oraz o ważności wyboru posła, przeciwko któremu wniesiono protest

– precyzuje dr Czakowska.

W rezultacie podjęcia uchwały negatywnej, konsekwencją mogą być ponownie przeprowadzone wybory w okręgu lub na terenie kraju.