Zanim powstał Wrocław (odcinek 3)

Obszar wielkiego Wrocławia nie był dogodnym terenem bytowania społeczności wczesnoneolitycznych. Sprawiały to warunki naturalne, głównie kiepskie gleby nie obiecujące odpowiednio wysokich plonów przy ekstensywnej, wypaleniskowej uprawie. Mimo to teren ten odwiedzali przedstawiciele kultury ceramiki wstęgowej rytej, o czym świadczą m.in. dwa całe naczynia odkryte przed wojną na Grabiszynie, interpretowane jako wyposażenie grobu. Dodatkowo z Oporowa pochodzi kilkadziesiąt fragmentów naczyń ceramicznych mogących świadczyć o incydentalnej penetracji tego terenu. Nieco więcej znalezisk łączy się z kulturą ceramiki wstęgowej kłutej. Są
to pojedyncze naczynia znaleziono na Muchoborze Małym, Kuźnikach i Stabłowicach (być może będące także elementami wyposażenia grobowego) oraz fragmenty ceramiki z ul. Hallera, stanowiące zapewne pozostałości po
krótkotrwałym obozowisku.

Około polowy V tysiąclecia p.n.e. na terenie Śląska doszło do powstania nowych zespołów kulturowych określanych mianem ogólnym kultury lendzielsko-polgarskiej. Ze względu na pewne regionalne odrębności w kulturze materialnej wyróżniamy w jej obrębie kilka grup lokalnych (np. podwrocławskie grupy: janówecką czy też, jordanowską). Obecność obcych elementów w inwentarzu kulturowym (głównie w formach i ornamentyce naczyń) pozwala przypuszczać, że ponownie dotarły nad Odrę grupy ludności pochodzące z południowego wschodu, przynoszące nowe wzory. Ich adaptacja przez miejscowe społeczeństwa była dość łatwa, gdyż dotyczyła jedynie drugorzędnych cech. W porównaniu do poprzedniego okresu w sposobach gospodarowania i poziomie życia nie zaszły znaczniejsze zmiany. Nadal osadnictwo skupiało się na żyznych, położonych na południc od Wrocławia
glebach, obejmując niewielkie, śródleśne enklawy. Zmiany nastąpiły natomiast w rozplanowaniu osad, czasem otoczonych rowami (np. Tyniec Mały) lub palisadami (Zarzyca). Nadal funkcjonowały wsie kilkuzagrodowe, jednakże
już bez długich domów, które zastąpione zostały przez budynki zagłębione w ziemię lub naziemne, lecz o nieokreślonej konstrukcji ścian. Godny odnotowania jest fakt pojawienia się nowego surowca, jakim była miedź. Jako że wykorzystywano ją stównie do wyrobu ozdób, sam fakt zastosowania miedzi
w niewielkim stopniu wpłynął na rozwój cywilizacyjny tych społeczności. O wiele istotniejszym czynnikiem była w tym wypadku intensyfikacja kontaktów międzykulturowych, wynikająca z konieczności sprowadzania z odległych terenów surowca lub gotowych przedmiotów.

Bogato wyposażony w ozdoby miedziane grób przedstawiciela grupy jordanowskiej odkryto w położonym niedaleko od Wrocławia Tyńcu, natomiast z terenu Wojnowa znane jest, niestety zniszczone, cmentarzysko, z którego pochodzi kilka ceramicznych naczyń charakterystycznych dla tej grupy kulturowej. Ciekawym znaleziskiem jest też grób z Partynic, w którym obok spalonych szczątków kostnych odkryto 6 naczyń oraz 11 wyrobów z krzemienia.

Dziś już nie ulega wątpliwości, że pojawienie się i bytowanie na terenie Śląska społeczności wczesnoneolitycznych nie było równoznaczne z zanikiem starszych, pozostających jeszcze na etapie łowiectwa i zbieractwa, grup ludności mezolitycznej. Wykorzystywały bowiem one różne strofy ekologiczne - rolnicy płaty żyznych gleb, łowcy leśne gęstwiny - sporadycznie spotykając się na ich pograniczu. Na obszarze Niżu Środkowoeuropejskiego kontakty te byty jednak na tyle intensywne, że doprowadziły do przejęcia pewnych elementów kulturowych przez, społeczności mezolityczne. W efekcie tego procesu na przełomie V i IV tysiąclecia p.n.e. (a więc jeszcze w czasie istnienia ugrupowań lendzielsko-polgarskich) powstały nowe, autochtoniczne kultury neolityczne, tzw. kultura pucharów lejkowatych i - nieco później - amfor kulistych.
Ludność kultury pucharów lejkowatych przywędrowała na teren Śląska w już ukształtowanej formie i zajęła m.in. żyzne tereny położone na południe od Wrocławia, jednakże na wiele szerszym obszarze niż przedstawiciele poprzedzających ją kultur. Zasiedlano także doliny rzeczne, będące jednocześnie dogodnymi szlakami komunikacyjnymi, oraz tereny o wątpliwej przydatności rolniczej. Osadnictwo kultury pucharów lejkowatych reprezentuje wielostopniową strukturę: od krótkotrwałych obozowisk, poprzez osady sezonowe do osad stałych. Wynikała ona ze sposobów gospodarowania, łączących w sobie elementy uprawy roli przy użyciu ciągnionego przez zwierzęta radła, znacznie rozwiniętej półpasterskiej hodowli, zbieractwa, myślistwa i rybołówstwa. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na zasadnicze różnice zachodzące w strukturze konsumpcji mięsa między zespołami wywodzącymi się z południa a niżowymi. W obu przypadkach utrzymała się dominacja wołowiny, choć w drugim wzrósł znacznie udział mięsa wieprzowego. Spożywano natomiast zdecydowanie mniej dziczyzny, najczęściej zające i sarny. Odkrywane na osadach liczne kości psów są zapewne świadectwem ich wykorzystywania przy wypasie hodowanych zwierząt.

Osady centralne obejmowały średnio około 0,5 ha powierzchni. Znajdowało się tam kilka stosunkowo niewielkich, zamieszkiwanych przez pojedyncze rodziny naziemnych budynków mieszkalnych, być może wznoszonych w konstrukcji sumikowo-łątkowej. Z zasady wyposażano je w gliniane paleniska lub piece, obok których znajdowały się jamy do przechowywania żywności. W niektórych przypadkach (np. Strachów) prócz indywidualnych spiżarni stwierdzono na skraju osady obecność wspólnych magazynów w formie kilku jam znajdujących się w wydzielonym budynku. Zabudowę wsi uzupełniały liczne jamy gospodarcze oraz otwarte paleniska. Zapotrzebowanie na dobrej jakości surowiec kamienny spowodowało podjęcie w owym czasie górniczej eksploatacji, czego znakomitym przykładem (oprócz słynnych małopolskich Krzemionek Opatowskich) jest kopalnia serpentynitu odkryta na stokach położonej niedaleko Wrocławia Jańskiej Góry. Specjalne gatunki krzemienia sprowadzano także z zewnątrz, np. krzemień pasiasty z Krzemionek Opatowskich, a szary, biało nakrapiany z okolic Świeciechowa w Małopolsce.