Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Narodowy Spis Powszechny. Dlaczego państwo regularnie zagląda do naszych domów? Zdjęcia, plakaty i znaczki z przeszłości

Anna Szade
Anna Szade
Główny Urząd Statystyczny odlicza już dni i godziny do rozpoczęcia Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021. To odbywające się regularnie podstawowe badanie i źródło danych na temat ludności w oznaczonym momencie na określonym terytorium. Najbliższy spis rozpocznie się 1 kwietnia.

Spis powszechny jest trochę jak wspólne zdjęcie rentgenowskie Polaków zrobione w tym samym czasie. To badanie statystyczne „prześwietla” społeczeństwo całego kraju, zbierając dane o jego stanie według ustalonych cech demograficznych i społeczno-zawodowych w konkretnym momencie.

Dane o ludności są znane od średniowiecza

Co ciekawe, zbieranie danych o mieszkańcach danego kraju nie jest żadną inwigilacją wymyśloną przez współczesne rządy. Jak podaje Główny Urząd Statystyczny, pierwsze informacje liczbowe o ludności ziem polskich zaczęły się pojawiać – podobnie jak na zachodzie Europy – już w średniowieczu, m.in.: w Kronice Galla Anonima (ok. 1113–1116) i w bullach papieskich, od XV w. także w księgach uposażeń biskupstw. Nieco później, bo od XVI w. zaczęto również wymieniać liczby mieszkańców w państwowych rejestrach podatkowych i lustracjach królewszczyzn sporządzanych głównie dla celów fiskalnych i wojskowych.

Pierwszym spisem ludności na ziemiach polskich był ten przeprowadzony na podstawie Konstytucji z 22 czerwca 1789 r. uchwalonej przez Sejm Czteroletni (1788–1792).

Wyniki tego spisu miały posłużyć do powzięcia uchwały w sprawie podatku przeznaczonego na pokrycie kosztów utrzymania stałej stutysięcznej armii. W spisie ujęto nie tylko liczbę ludności, ale także jej strukturę społeczno-zawodową – czytamy w publikacji „213 lat Spisów Ludności w Polsce 1789-2002” przygotowanej przez GUS.

Spisy przeprowadzane były również na terytorium Księstwa Warszawskiego oraz w Królestwie Polskim i w Galicji.

Spisy powszechne w niepodległej Polsce

W połowie 1921 r. zdecydowano o przeprowadzeniu powszechnego spisu ludności.

Imponuje do dnia dzisiejszego zakres tematyczny pierwszego spisu ludności. Jak dotychczas był to jedyny spis powszechny w historii Polski, w którym jednocześnie badano narodowość i wyznanie, a wyniki opublikowano dla każdej, nawet najmniejszej miejscowości w odrębnych tomach dla każdego województwa – przyznaje GUS.

Kolejny spis odbył się w 1931 r. Nowością w nim była waga przywiązywana do zadań, obowiązków, kompetencji komisarzy spisowych (dzisiejszych rachmistrzów).
- Każdy komisarz podpisywał zobowiązanie, gdzie przyjmował obowiązki spisowe, a także otrzymywał imienną legitymację, co oznacza, że od początku polskich spisów służby spisowe były „urzędnikami państwowymi na służbie”, których chroniło prawo, a dane, które zbierali, były objęte ścisłą tajemnicą statystyczną – czytamy w publikacji o historii spisów powszechnych.

Powojenne dane. Pierwsze zbierano już w 1946 r.

Pierwszy, jak podkreśla GUS, dramatyczny i niezwykle bolesny w wymiarze uzyskanych wyników, był spis sumaryczny z 1946 r. Spis powszechny przeprowadzono natomiast w 1950 r. Ze względu na obszerność i kompleksowość, jak i rangę społeczną, spis ten otrzymał miano Narodowego Spisu Powszechnego.

Druga wojna światowa spowodowała zasadnicze zmiany w liczbie ludności Polski i w jej rozmieszczeniu. Wynikały one z dużych strat związanych z wojną i okupacją oraz ze zmianą granic, a także licznych ruchów przesiedleńczych ludności po zakończeniu wojny (repatriacja Polaków z zagranicy, wysiedlanie Niemców, przesiedlanie Ukraińców, Białorusinów i Litwinów, osiedlanie się Polaków na Ziemiach Odzyskanych) – tłumaczy GUS.

Później były kolejne: w 1960, 1970, 1978, 1988, 2002 i 2011 r. (pierwszy po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej).
- Przyczyny podjęcia spisu nie należy uzasadniać, gdyż wyniki spisów dezaktualizują się po pewnym czasie, zwłaszcza w takich krajach jak Polska, gdzie tempo przemian społeczno-gospodarczych jest wysokie. Ponadto regularne przeprowadzanie spisów powszechnych ma swoje uzasadnienie z punktu widzenia porównywalności badanych zjawisk oraz wynika z przyjętych ustaleń międzynarodowych – tłumaczą statystycy.

NSP 2021. O co nas zapytają?

Najbliższy spis powszechny będzie przeprowadzony od 1 kwietnia 2021 r. do 30 czerwca 2021 r. Będzie w pełni realizowany przy użyciu interaktywnego formularza spisowego dostępnego na stronie GUS. Obowiązkiem spisowym będą objęte:

  • osoby fizyczne stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami na terenie Polski, osoby fizyczne niemające miejsca zamieszkania;
  • mieszkania, budynki, obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia niebędące mieszkaniami.

Badana będzie sytuacja rodzinna, zawodowa i lokalowa wszystkich mieszkańców Polski. Udzielone odpowiedzi będą chronione tajemnicą statystyczną. To znaczy, że jednostkowe dane dotyczące poszczególnych osób i gospodarstw domowych nie mogą być ujawniane ani przekazywane innym podmiotom.

W formularzu znajdzie się osiem bloków tematycznych:

  • dane osoby,
  • ustalanie adresu zamieszkania osoby,
  • osoby w mieszkaniu/pomieszczeniu niebędącym mieszkaniem/obiekcie zbiorowego zakwaterowania,
  • osoby przebywające za granicą,
  • relacje rodzinne,
  • kwestionariusz mieszkania,
  • kwestionariusz osobowy,
  • kwestionariusz osobowy emigranta krótkookresowego,
  • kwestionariusz osobowy emigranta długookresowego.

Aby zapobiec sytuacji, w której ktoś nie będzie miał możliwości dokonania samospisu, np. z powodu braku dostępu do urządzeń i Internetu, ustawa zobowiązuje m.in. urzędy miast i gmin do udostępnienia odpowiedniego pomieszczenia i sprzętu do realizacji samospisu.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy osoba objęta obowiązkiem spisowym nie będzie mogła wypełnić w żaden sposób formularza elektronicznego, rachmistrzowie spisowi będą kontaktowali się z tymi osobami telefonicznie lub osobiście, aby pomóc w dopełnieniu obowiązku spisowego.

Jak w przeszłości promowano spisy powszechne? Jak wyglądało ich przeprowadzanie przez rachmistrzów? Zajrzyjcie do galerii powyżej.

Malbork. To najpopularniejsze nazwiska w mieście. Sprawdź, c...

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Powrót reprezentacji z Walii. Okęcie i kibice

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na malbork.naszemiasto.pl Nasze Miasto